Zübeyde Hanım

Zübeyde Hanım, yalnızca bir anne değil; Türk milletinin kaderini değiştiren büyük önderin, Mustafa Kemal Atatürk’ün arkasındaki temel karakterlerden biri olarak tarih sahnesinde yerini almıştır. Onun yaşamı, Osmanlı’nın çöküşüne, Balkanların elden çıkışına, göç acılarına ve nihayetinde bir milletin yeniden dirilişine tanıklık etmiş bir hayat çizgisidir.

1850’li yılların ortasında, o dönemde Osmanlı toprağı olan Selanik yakınlarındaki Langaza kasabasında doğduğu kabul edilen Zübeyde Hanım, Türk ve Müslüman muhacirlerin yoğun yaşadığı bir çevrede büyümüştür. Katı bir geleneksel yapının içinden gelmesine rağmen, çocuklarına –özellikle de Mustafa’ya– kazandırdığı düşünsel bağımsızlık ve disiplin, onun anneliğini sıradan bir biyolojik bağın çok ötesine taşımıştır.

Zübeyde Hanım’ın Atatürk üzerindeki etkisi, hem karakter hem de düşünce dünyası açısından önemlidir. Oğlunun küçük yaşta askerî okula gitmesini istemeyen bir anne olarak, kısa sürede onun kararlılığına boyun eğmiş; fakat ardından onu her koşulda destekleyen, güven aşılayan bir figür hâline gelmiştir. Bu yönüyle, Anadolu’nun ilerici kadın karakterlerinin erken bir temsili olarak değerlendirilebilir. Onun, gelenekle çatışmayan ama çocuğunun çağdaşlaşma mücadelesine engel de olmayan tavrı, aynı zamanda Cumhuriyet kadınına dönüşümün ilk nüvelerini de içerir.

Mustafa Kemal’in, özellikle Selanik’ten Anadolu’ya uzanan bağımsızlık yolculuğunda, annesiyle olan ilişkisinin temelinde sarsılmaz bir güven ve sevgi vardır. İstanbul’un işgali sırasında annesini yanına aldırması, sonrasında Ankara’ya taşınmasını sağlaması, oğuldan çok bir liderin, kendisini büyüten kadına duyduğu minnetin de göstergesidir.

Zübeyde Hanım, Ankara’nın henüz Cumhuriyet’in ilanına sahne olmadığı günlerde, 1923 yılı başında İzmir’de hayata gözlerini yummuştur. Bugün Karşıyaka’da yer alan mezarı, yalnızca bir annenin değil, aynı zamanda bir ulusal dirilişin sessiz mimarının da hatırasını taşır.

Tarih Zübeyde Hanım’ı bir asker ya da bir siyasetçi olarak değil; fakat bir halk liderinin yetiştiği ocağın baş mimarı, sabrın, direncin ve onurun temsilcisi bir Türk kadını olarak anacaktır. Cumhuriyet’in temelleri atılırken cephede savaşanlar kadar, evinde bir devrimciyi yetiştiren anneler de o mücadelenin gizli kahramanlarıdır. Zübeyde Hanım, bu kahramanların başında gelmektedir.