Yakup Kadri Karaosmanoğlu

Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Cumhuriyet devriminin yalnızca bir siyasal dönüşüm olmadığını, aynı zamanda derin bir zihniyet devrimi olduğunu düşünen ve bu dönüşümün edebiyattaki en güçlü temsilcilerinden biri olarak öne çıkan bir isimdir. 1889 yılında Kahire’de doğmuş, eğitimini İsviçre’de hukuk alanında almış; ancak esas etkisini edebi ve siyasal düşünce alanlarında göstermiştir. Yazarlık, gazetecilik, siyaset ve diplomasi gibi çok yönlü faaliyetleriyle Cumhuriyet fikrinin inşasında aktif rol oynamıştır.

Yakup Kadri, özellikle Cumhuriyet’in kültürel temelini oluşturmada öncü rol oynayan edebiyatçılardan biridir. "Yaban" (1932) adlı romanı, yalnızca bireysel bir çöküşün değil, aynı zamanda halk ile aydın arasındaki uçurumun trajik bir ifadesidir. Bu romanla birlikte, Milli Mücadele'yi kazanan ama halkla ruhen kopuk kalmış bir aydın kuşağının özeleştirisini yapmıştır. Bu, Kemalist devrimin eksiklerini örtmek değil, onun tamamlanması gerektiğini gösteren bir tavırdır.

Yazınsal kimliğinin yanı sıra, ideolojik mücadeleye doğrudan katılımı da dikkate değerdir. 1932 yılında kurulan ve sadece iki yıl yayımlanan Kadro dergisi çevresinde yer alarak, Kemalist devrimin ideolojik zeminini sistematik biçimde kurmaya çalışan öncü kadro içinde yer almıştır. Kadro, ekonomik bağımsızlığı, sınıfsız bir toplum anlayışını ve halkçılığı savunurken; Yakup Kadri bu fikirleri özellikle kültürel alana taşıma konusunda etkili olmuştur. Bu bağlamda, onun Kemalist inkılabı yalnızca siyasal değil, aynı zamanda toplumsal bir bilinç devrimi olarak gördüğü açıktır.

Yakup Kadri, ayrıca milletvekilliği (1931-1946) ve büyükelçilik görevleri (örneğin Tahran, Bern ve Lahey) üstlenmiş, Cumhuriyet’i yalnızca yazarlığıyla değil, doğrudan devlet mekanizması içinde de temsil etmiştir. 1961 Anayasası’nın hazırlanmasında da görev alan Karaosmanoğlu, bu dönemde daha çok bir milli demokratik devrim perspektifiyle, Cumhuriyet’in kazanımlarının kurumsallaştırılmasına katkı sunmuştur.

1974 yılında hayata gözlerini yuman Yakup Kadri, ardında yalnızca büyük romanlar değil, Cumhuriyet fikrine gönülden bağlı bir aydın duruşu bırakmıştır. Onun kalemi, Cumhuriyet’in ruhunu hem yüceltmiş hem de sorgulamış; halkla aydın arasındaki ilişkinin sağlıklı bir temele oturması gerektiğini her zaman savunmuştur. Bu yönüyle Yakup Kadri, Atatürk devrimlerinin edebi vicdanı olmayı başarmış nadir Cumhuriyet aydınlarındandır.