THE SEATTLE STAR ARŞİVLERİNDE ATATÜRK: 1922-1923

Türk Ulusal Kurtuluş Savaşı’nın önderi ve çağdaş Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Gazi Mustafa Kemal Atatürk hakkında Birleşik Devletler gazetelerinde yayımlanan haber yazıları ve makaleler yirminci yüzyılda dördüncü güç olarak belirginleşmeye başlayan yazılı ve görsel medyanın uluslararası düzlemde ve tarihsel açıdan nabzını tutmak açısından önem arz etmektedir. Öte yandan, Birinci Dünya Savaşı’nın gölge aktörü olan Amerika Birleşik Devletleri’nin Ulusal Kongre Kütüphanesi Arşivi, bu bağlamda açık erişim olanağı sağlamakta ve pek çok birinci el kaynağı araştırmacılar ile okuyuculara sunmaktadır. Bu sayıda, Washington eyaletinde yayımlanan The Seattle Star gazetesinde 1922-1923 yılları arasında yayımlanan dokuz farklı haber yazısı ve makale okuyucularla paylaşılacaktır. Haber metinlerinde geçen ve “tam otokratik kontrolü elinde bulunduran, sınırsız hükümet yetkisine sahip bir kişi” anlamını barındıran “diktatör” sözcüğü doğrudan çevrilmiştir. Genel itibariyle, propaganda ve psikolojik etki alanı yaratma kaygısı güden haberler, Amerikan kamuoyunda Atatürk ve Türk Bağımsızlık Savaşı’nın yansımalarına ilişkin temel ipuçları vermektedir.

22 Eylül 1922 tarihli haberde, Mustafa Kemal Paşa’nın savaş meydanından ilk fotoğrafı Amerikan okuyucusu ile buluşturuluyor. Haberde Mustafa Kemal, muzaffer Türk önderi olarak tanımlanıyor. Mustafa Kemal’in ordusuyla birlikte Yunan güçlerini Anadolu’dan çıkardığı ve şimdi İstanbul için bir tehdide dönüştüğü aktarılmaktadır.

28 Eylül 1922 tarihli The Seattle Star “Kemal Paşa’nın Yükselişi” başlığı ile çıkıyor. Gazete, o günün dünyasında Doğu’da yükselen sadece iki büyük güç olduğunu söylerken Lenin ve Mustafa Kemal’in adını zikrediyor. Mustafa Kemal’in özgüveni ve Türk ulusuna olan sadakati sayesinde Anadolu sathında küçük bir politik tabakadan bir diktatörlük inşa ettiği yazılıyor. Mustafa Kemal’in askeri zaferleriyle dünya çapında yankı uyandırdığı ve bu sayede çok güçlü bir figüre dönüştüğü yazılırken, dini ve politik fanatiklikten gücünü alan Gandi ve Lenin’den bu bağlamda ayrıldığına işaret ediliyor. Haberde ayrıca Mustafa Kemal’in biyografisi Amerikan okuyucularla paylaşılıyor. Hem kişilik hem de fiziksel özellikleri anlatılan Mustafa Kemal’in 41 yaşında Doğu’nun en büyük lideri olduğunun altı çiziliyor.

Gazete 19 Ekim 1922 sayılı nüshasında, Mustafa Kemal’in verdiği bir ziyafeti okuyucularına aktarırken, savaş meydanlarındaki görüntüsünün aksine utangaç ve ağırbaşlı bir izlenim verdiğini ifade ediyor. Ankara’da verilen ziyafette, Türk milliyetçi lider Mustafa Kemal’e Fransız gazeteci Claude Feraire ve Hamid Bey’in eşlik ettiği yazılıyor.

Gazete 12 Ocak 1923’te Enver Paşa yanlısı iki subayın Mustafa Kemal’e suikast girişiminde bulunduğunu ancak muhafızlar tarafından etkisiz hale getirildiklerini iletiyor. Haber, gazetenin Atina’daki kaynaklarına dayandırılıyor.

12 Ocak 1923 başlıklı haber “Kemal Paşa’nın Cüce Maskotu” başlığı ile yayınlanıyor. Haberde, Anadolu’da karşılaşılan 30 yaşındaki cüce adamın Mustafa Kemal’in maskotu olduğu ifade ediliyor.

William Philip Sims imzasıyla 7 Haziran 1923’te okuyucularla paylaşılan makalede, “Mustafa Kemal Paşa tehlikeli bir yola giriyor” başlığı dikkat çekmektedir. Türklerin aşırı batılılaşma korkusu taşıdığı iddia edilen haber yazısında, Mustafa Kemal’in meclis içinde ve dışında yer alan muhafazakarlar tarafından her hareketinin dikkatle izlendiği paylaşılıyor. An itibariyle Türkiye’de güç odağının dini önderlik makamını da temsil eden 600 yıllık bir sultanlık idaresinden meclisin işlerlik kazandığı bir diktatörlüğe geçtiği vurgulanırken Mustafa Kemal’in meclis üzerindeki yüksek etkisinden bahsedilmektedir. Dini ve muhafazakar çevrelerde oluşan kaygıları ortadan kaldırmak için Mustafa Kemal’in gelecek seçimlerde gücünü koruması gerektiği belirtilirken geniş katılımlı bir halk toplantısında yaşananlar not edilmiştir. Mustafa Kemal, kalabalıkların arasındayken insanlar O’nun elini öpmek için sıraya girmiş, İskender’den ve hatta Nuh’tan bile daha büyük olduğunu söylemişlerdir. Bu esnada Mustafa Kemal, Yunan ordusunu yenen kişinin Nuh değil kendisi olduğunu kinayeli bir biçimde dile getirmiştir.

8 Haziran 1923 tarihli makale, “Türkler hala eski kafalı, Kemal’in hamlelerini eleştiriyor” başlığı ile sunulmaktadır. William Philip Simms imzalı yazı bir soruyla devam ediyor. Mustafa Kemal’in pantolon giyen ve Amerikan kadınları gibi davranan alımlı eşi, O’nun iktidardan düşüşünü mü ispatlıyor? Yeni Türkiye’den kadınlara ilişkin paylaşılan gözlemlere yer verilen makalede, İstanbul’da birçok Türk kadının çeşitli etkinliklerde dans ederek boy gösterdiğinden bahsedilirken eski alışkanlıkların da hala kaybolmadığı notu düşülüyor. Söz konusu kadınların peçesiz oldukları ve verdikleri izlenimle Paris’in kuyumcularıyla ünlü caddelerinden olan Rue de la Paix’yi çağrıştırdıkları izlenimi paylaşılıyor. Hatta yazar tanık olduğu baloların birinde Halife Abdülmecid Efendi’nin oğlu Ömer Faruk Efendi’den mükemmel bir caz sanatçısı olarak bahsediyor. Bu noktada, Anadolu’nun geri kalanında yaşayan Türklerin İstanbul’dakilerden son derece farklı bir portre ortaya koydukları anımsatılıyor. Bu bağlamda, Anadolu’nun tutucu karakterine vurgu yapan yazar, iki yıl içinde Mustafa Kemal’in iktidardan uzaklaşacağı ve yerine eski İttihatçıların geleceği öngörüsünü paylaşıyor. Mustafa Kemal’in batılı düşüncelerinin muhafazakar Türkler üzerinde rahatsızlık uyandırdığı notu düşülürken, Lozan Barış Antlaşması görüşmelerinin tamamlanmasının akabinde bir iktidar savaşı yaşanacağı iddia ediliyor. Latife Hanım’ın Paris modasına uygun bir biçimde giyindiği ve bu stilin Mustafa Kemal’in açık görüşlülüğün bir tezahürü olduğu ifade edilirken, muhafazakar çevrelerde oluşan reddiyeye dikkat çekilmektedir.

20 Ağustos 1923’te Cynthia Grey imzasıyla sunulan makalede, Mustafa Kemal ve Latife Hanım’ın boşanma haberine yer veriliyor. Haberde, Batı ve Doğu ülkelerindeki evlilik ve boşanma prosedürü irdeleniyor. Latife Hanım İzmirli zengin bir tüccarın feminist kızı olarak tanımlanırken Mustafa Kemal üzerinde özellikle kadın hakları bağlamında epey etkisi olduğu ifade ediliyor. Türkiye’deki kılı kırk yaran anti-feministlerin çoğunun Latife Hanım’dan nefret edip korktuğu not ediliyor. Türk kadınlarının boşanma hakkına yönelik örnek teşkil ettiği için Latife Hanım’a teşekkür borçlu olduğu ayrıca öne sürülmektedir.

Gazetenin 9 Kasım 1923 tarihli sayısında, Mustafa Kemal “yeni bir cumhuriyet inşa eden yeni bir George Washington” olarak tanımlanmıştır. Ankara’da toplanan meclisin alkışlar arasında cumhuriyeti ilan ettiği ve Mustafa Kemal’i cumhurbaşkanı olarak seçtiği ifade edilmektedir. Gazete okuyucularıyla Mustafa Kemal’in Gelibolu’da Britanyalıları yenen muzaffer bir komutan olduğu bilgisini paylaşmaktadır. Mustafa Kemal’i okuyucularına tanıtmaya devam eden gazete, O’nun Anadolu’dan Yunan ve müttefik ordularını kovan, Mudanya ve Lozan’da gösterilen diplomatik kazanımlarla onları engelleyen aktör olduğunun altını çizmektedir.