Tevfik Rüştü Aras

Tevfik Rüştü Aras, Cumhuriyet Türkiye’sinin dış politikada izlediği barışçı ve ulusalcı çizginin mimarlarından biri olarak öne çıkmıştır. 1883 yılında İstanbul'da doğan Aras, tıp eğitimi aldıktan sonra doktorluk mesleğini yürütmüş; ancak II. Meşrutiyet yıllarında siyasal mücadeleye yönelmiştir. İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin etkin üyeleri arasında yer almış, özellikle Balkanlar ve Anadolu’da cemiyetin örgütlenmesiyle yakından ilgilenmiştir.

I. Dünya Savaşı sırasında Cemiyet’in propaganda faaliyetlerinde görev alan Aras, savaş sonrası dönemde kısa süreliğine tutuklanmış; ardından siyaset sahnesine yeniden dönmüştür. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilanından sonra Mustafa Kemal Atatürk’ün yakın çevresinde yer alan isimlerden biri olmuş ve 1923 yılında İzmir milletvekili seçilerek TBMM’de görev almıştır.

Cumhuriyet devrinde esas ağırlığını koyduğu alan ise dış politika olmuştur. Tevfik Rüştü Aras, 1925 yılında Dışişleri Bakanlığı görevine getirilmiş ve 1938'e kadar tam 13 yıl boyunca bu görevi sürdürmüştür. Bu uzun süre, Türkiye dış politikasında istikrar ve sürekliliğin simgesi olmuştur. Aras, Atatürk’ün “Yurtta sulh, cihanda sulh” ilkesini temel alan dış politikasını kararlılıkla yürütmüş; Türkiye’nin bölgesel barışa katkı sunan ve Batı ile dengeli ilişkiler kuran bir aktör haline gelmesinde büyük pay sahibi olmuştur.

Aras döneminde Türkiye, Milletler Cemiyeti’ne üye olmuş (1932), Balkan Antantı (1934) ve Sadabat Paktı (1937) gibi bölgesel güvenlik işbirliklerine katılmış, Montreux Boğazlar Sözleşmesi’nin (1936) imzalanmasıyla Boğazlar üzerindeki egemenliğini yeniden kazanmıştır. Bu başarılar, genç Cumhuriyet’in bağımsız dış politikasının ve barışçıl yaklaşımının önemli ürünleri arasında yer almıştır.

1938’de Atatürk’ün vefatının ardından siyasetteki etkinliği azalmış, 1940’lı yıllarda kısa süreli muhalefet girişimleri olmuş, ancak etkin bir figür olarak kamuoyundaki yerini zamanla kaybetmiştir. 1972 yılında İstanbul’da vefat etmiştir.

Tevfik Rüştü Aras, ideolojik olarak da Kemalist devrimin dış politikadaki taşıyıcısı olmuş bir figürdür. Laik, bağımsız, barışçıl ve ulusal çıkarları önceleyen dış politika çizgisi onun döneminde şekillenmiş; Türkiye'nin emperyalizme karşı elde ettiği zaferin diplomatik zeminde de korunması sağlanmıştır. Aras’ın diplomasi anlayışı, yalnızca dönemsel bir başarı değil; aynı zamanda Cumhuriyet’in kurucu değerlerinin dış politika düzlemine yansıması olarak da değerlendirilmelidir.