Rauf Orbay

Rauf Orbay, Osmanlı donanmasında yetişmiş bir deniz subayı, I. Dünya Savaşı'nda önemli görevler üstlenmiş bir komutan ve Cumhuriyet’in kuruluş sürecinde aktif rol oynamış bir siyasetçidir. 1880 yılında İstanbul’da doğmuş, 1898 yılında Bahriye Mektebi’nden mezun olmuş ve kariyerine Osmanlı donanmasında başlamıştır.

En çok bilinen yönlerinden biri, 1912 Balkan Savaşı sırasında gerçekleştirdiği Hamidiye Kruvazörü harekâtıdır. Bu deniz harekâtı, moral üstünlük kazanmak ve Osmanlı donanmasının manevra kabiliyetini göstermek açısından önem taşımıştır. "Hamidiye Kahramanı" olarak anılması da bu dönemde olmuştur.

Mondros Mütarekesi’nin imzalanmasından sonra, İstanbul’da kurulmuş olan Müdafaa-i Hukuk hareketine katılan Rauf Orbay, Anadolu’daki Milli Mücadele’nin örgütlenmesine destek vermiştir. Özellikle 1919’da Mustafa Kemal Paşa ile birlikte Amasya Genelgesi’ni imzalayan beş kişiden biri olması, onun Anadolu hareketine ne derece erken ve yüksek düzeyde dahil olduğunun göstergesidir.

1920’de açılan Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde milletvekili olmuş, ardından Ankara Hükûmeti’nin ilk başbakanı (İcra Vekilleri Heyeti Reisi) olarak görev yapmıştır. Bu görevini 1922 yılına kadar sürdürmüştür. Saltanatın kaldırılmasından sonra Cumhuriyet’in ilanına kadar geçen dönemde Meclis’te etkin bir siyasal figür olmuştur.

Ancak Cumhuriyet’in ilk yıllarında, özellikle rejimin şekillenmesiyle ilgili fikir ayrılıkları Rauf Orbay’ı giderek merkez siyasetin dışına itmiştir. 1923 yılında Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın kurucuları arasında yer almasa da bu muhalif çevreyle aynı safta konumlandığı görülür. 1926’daki İzmir Suikastı davasında adı geçmiştir; hakkında kesin bir mahkûmiyet kararı çıkmamış olsa da, bu süreç siyasetteki etkisini önemli ölçüde zayıflatmıştır.

Bunun ardından uzun yıllar yurt dışında yaşamış, daha sonra 1939’da Türkiye’ye dönerek tekrar siyasetle ilgilenmiştir. 1942–1944 yılları arasında Londra Büyükelçiliği görevini yürütmüştür. Bu görevi sırasında özellikle II. Dünya Savaşı yıllarında Türkiye’nin tarafsızlık politikasının İngiltere nezdinde savunulmasına katkı sağlamıştır.

1964 yılında İstanbul’da vefat eden Rauf Orbay, hem Osmanlı son dönemi hem de Cumhuriyet’in ilk yıllarını yaşamış, bu iki farklı rejim arasında geçişe tanıklık etmiş ve katkıda bulunmuş bir siyasal figürdür. Özellikle denizcilik alanındaki hizmetleri, Milli Mücadele’ye erken katılımı ve Meclis Hükûmeti dönemindeki başbakanlık göreviyle, yakın dönem Türk siyasi tarihinde önemli bir yere sahiptir.