Mustafa Necati

Mustafa Necati (1894 – 1 Ocak 1929), Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş yıllarındaki en önemli aydın devlet adamlarından biri olarak, özellikle eğitim devrimi sürecine katkılarıyla ön plana çıkan bir isimdir. Cumhuriyet’in temel ilkelerinden biri olan halk egemenliği fikrinin, yalnızca hukuki değil, aynı zamanda kültürel ve entelektüel düzlemde de tesis edilmesi gerektiğine inanan Mustafa Necati, eğitimin laikleştirilmesi ve yaygınlaştırılması yolunda büyük çaba harcamıştır.

1910’lu yıllarda hukuk eğitimi alan Necati, genç yaşında öğretmenlik, gazetecilik ve avukatlık yapmış; Meşrutiyet’in son dönemindeki özgürlükçü atmosfer içinde yetişmiş bir aydındır. I. Dünya Savaşı ve ardından gelen işgal yıllarında Kuva-yı Milliye hareketine aktif destek vermiş, İzmir’de halkı örgütleyen direnişçiler arasında yer almıştır. 1920 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne girerek Manisa milletvekili olmuş ve bu tarihten itibaren Cumhuriyet devrimlerinin uygulayıcı kadrosunda yer almıştır.

En önemli görevi, 1925 yılında getirildiği Millî Eğitim Bakanlığıdır (o dönemdeki adıyla Maarif Vekilliği). Bu görevinde, Atatürk’ün “fikri hür, vicdanı hür, irfanı hür nesiller” yetiştirme hedefini somutlaştıran eğitim politikalarının uygulayıcısı olmuştur. Onun döneminde başlatılan en köklü reformlardan biri, Millet Mektepleri projesidir. Okuma-yazma oranının çok düşük olduğu bir ülkede, kısa sürede yüzbinlerce vatandaşa okuma-yazma öğretmeyi hedefleyen bu proje, Türk Harf İnkılabı’nın altyapısını oluşturmuştur.

Mustafa Necati, aynı zamanda eğitimde laiklik ilkesinin kurumsallaşmasına öncülük etmiş, Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun uygulanması sürecinde önemli rol oynamıştır. Medrese sisteminin kaldırılarak eğitimin devlet denetimine alınması, onun döneminde kararlılıkla sürdürülmüştür. Eğitimin sadece elit bir tabakanın değil, halkın her kesiminin hakkı olduğu düşüncesi, onun maarif politikalarının temelini oluşturmuştur.

Ne yazık ki Mustafa Necati, devrimlerin henüz başlangıç aşamasında, 1 Ocak 1929’da henüz 34 yaşında iken ani bir hastalık sonucu yaşamını yitirmiştir. Atatürk’ün, onun ölümünü “Cumhuriyet için büyük bir kayıp” olarak nitelemesi, kendisine duyulan güvenin ve verilen önemin açık göstergesidir. Millet Mektepleri’nin açılışını görememiş, fakat yapısını ve hedeflerini inşa eden mimar olarak tarihe geçmiştir.

Mustafa Necati, bugünün eğitim anlayışının temel taşlarını döşeyen; öğretmeni sadece meslek sahibi değil, aynı zamanda toplumun dönüşümünde öncü bir figür olarak konumlandıran devrimci bir bakış açısının temsilcisidir. Cumhuriyet’in eğitim seferberliğinde adı her zaman saygıyla anılması gereken bir kurucu nesil figürüdür.