Mustafa Fehmi Kubilay

Mustafa Fehmi Kubilay, Türkiye Cumhuriyeti’nin henüz kuruluş sancılarını yaşadığı bir dönemde, laik hukuk devleti ideali uğruna can vermiş bir öğretmen, bir yedek subay, bir Cumhuriyet neferidir. 23 Aralık 1930 günü Menemen’de yaşanan ve gerici bir kalkışma olan hadise, yalnızca bireysel bir şehadet değil, laik devletin ne denli tehdit altında olduğunu gösteren kanlı bir uyarı niteliğindedir.

1906 yılında Kozan’da doğan Kubilay, çağdaş eğitim almış bir öğretmen olarak göreve başlamış, ardından askerlik hizmetini yapmak üzere Menemen’de yedek subay olarak bulunmuştur. O dönemde Türkiye Cumhuriyeti, hilafet ve saltanatı kaldırmış, medreseleri kapatmış, şeriat hukukunu terk ederek laik kanunları yürürlüğe koymuş; çağdaşlaşma yönünde derin bir devrim sürecine girmişti. Bu devrimlere tepki duyan gerici çevreler, hilafetin yeniden kurulmasını talep eden kimi odaklar aracılığıyla dinî inancı siyasal ajitasyona dönüştürmüş, halkın duygularını sömürerek Menemen gibi yerlerde irticaî ayaklanmaların zeminini hazırlamışlardı.

23 Aralık sabahı, Derviş Mehmet adlı bir mürteci, yanına aldığı bir grup yobazla birlikte halkı ayaklanmaya çağırmış, şeriat düzeni istemiştir. Asayişi sağlamakla görevli yedek subay Kubilay, elinde silahı dahi bulunmadan olaya müdahale etmeye çalışmış, ancak linç edilerek öldürülmüştür. Vücudu parçalanmış, başı kesilerek bir mızrağın ucuna takılıp şehir meydanında dolaştırılmıştır. Bu insanlık dışı infaz, çağdaş Cumhuriyet'e yöneltilmiş açık bir meydan okumaydı.

Olaydan hemen sonra Atatürk’ün direktifleriyle Sıkıyönetim ilan edilmiş, failler İstiklal Mahkemeleri'nde yargılanmış, devlete başkaldıranlar en ağır şekilde cezalandırılmıştır. Atatürk, bu olayı yalnızca bir güvenlik sorunu değil, laikliğe ve devrimlere yönelmiş bir saldırı olarak görmüş, Nutuk’taki ifadesiyle bu kalkışmanın “Cumhuriyet’e karşı bir isyan” olduğunu açıkça vurgulamıştır.

Kubilay’ın şahadeti, bireysel bir trajediden öte, Cumhuriyet tarihinin simgesel olaylarından biridir. O, öğretmen kimliğiyle cehalete; asker kimliğiyle ise gericiliğe karşı bir direnişi temsil eder. Şehit Kubilay, laikliğin ve çağdaş eğitimin ne bedellerle savunulduğunu gösteren canlı bir sembol haline gelmiştir.

Her yıl Menemen’de düzenlenen törenlerle anılan Kubilay, Cumhuriyetin kazanımlarının tesadüf olmadığını; aksine her karışının mücadeleyle korunduğunu hatırlatan tarihsel bir mirastır. Onu anlamak, yalnızca bir insanı değil, bir rejimi; laikliği, devrimciliği ve halk iradesini anlamaktır.