Jön Türkler

Jön Türkler, 19. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı İmparatorluğu’nda ortaya çıkan ilk modern, örgütlü muhalefet hareketidir. Temel hedefleri, mutlak monarşiye karşı anayasal bir rejim kurmak, meşrutiyeti yeniden tesis etmek ve Osmanlı toplumunu çağdaşlaştırmak olan bu aydınlar grubu, hem düşünsel hem de örgütsel yönüyle, Türk modernleşmesinin öncüleri olmuşlardır.

Hareket, ilk kez 1860’lı yıllarda Genç Osmanlılar adıyla ortaya çıkmış, Namık Kemal, Ali Suavi ve Ziya Paşa gibi figürlerle sivrilmiştir. Bu ilk nesil, anayasal monarşi talebinde bulunmuş ve 1876’da I. Meşrutiyet’in ilanı ile kısa süreli bir kazanım elde etmiştir. Ancak II. Abdülhamid’in 1878’de Meclis-i Mebusan’ı kapatmasıyla bu girişim kesintiye uğramıştır.

Gerçek anlamda "Jön Türkler" olarak anılan ikinci kuşak ise 1889’da Paris’te ve İstanbul’daki Tıbbiye öğrencileri arasında ortaya çıkmıştır. 1890’ların başlarında bu hareket İttihad-ı Osmani Cemiyeti olarak örgütlenmiş; 1895’ten itibaren ise Avrupa'daki Osmanlı aydınlarının oluşturduğu Osmanlı Hürriyet Cemiyeti gibi gruplarla temas kurarak Meşveret ve Mizan gibi yayın organları üzerinden II. Abdülhamid istibdadını eleştirmiştir.

Bu muhalefet, 1906’da Selanik’te kurulan Osmanlı Hürriyet Cemiyetinin, Paris merkezli Osmanlı Terakki ve İttihat Cemiyeti ile birleşmesiyle güçlenmiş ve İttihat ve Terakki Cemiyeti adını almıştır. Nihayetinde 1908’de II. Meşrutiyet’in ilanını sağlayarak Osmanlı'da anayasal monarşiyi yeniden yürürlüğe sokmuşlardır. Bu gelişme, yalnızca bir rejim değişikliği değil, Osmanlı’nın geç de olsa bir burjuva devrimi sürecine girmesi anlamına gelmektedir.

Jön Türkler’in temel ideolojik çizgisi, Tanzimat ve Islahat Fermanı ile başlayan modernleşme sürecini daha radikal ve yapısal bir dönüşüme kavuşturma iradesine dayanır. Devletin ancak bilim, akıl, hukuk ve merkeziyetçilik temellerinde yeniden yapılanarak ayakta kalabileceğine inanmışlardır. Bu yönleriyle laikleşmenin, bürokratik rasyonalizmin ve eğitim reformlarının öncüsü olmuşlardır. Ne var ki, çok uluslu bir imparatorlukta Osmanlıcılık ideali zemin bulamayınca, Jön Türk hareketi zamanla Türkçülüğe ve milliyetçiliğe evrilmiştir.

Ancak tarihsel planda Jön Türk hareketi, Mustafa Kemal Atatürk'ün önderliğinde kurulan Cumhuriyet’in fikirsel ve kurumsal öncüllerini hazırlamıştır. Atatürk, Jön Türk hareketinin içinden gelmiş, fakat onun sınırlılıklarını aşarak halkla bütünleşen, kurumsallaşmış, laik ve çağdaş bir devlet inşa etmiştir. Bu bakımdan Jön Türkler, Cumhuriyet devrimlerinin tohumlarını atan ilk büyük siyasal sıçrama olarak değerlendirilmelidir.