İstiklal Mahkemeleri

İstiklal Mahkemeleri, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş sürecinde, devrimlerin önünü açan, karşı-devrimci girişimleri bertaraf eden ve hukuk düzenini millet iradesiyle yeniden inşa eden olağanüstü yargı organlarıdır. Bu mahkemeler, sıradan bir adli teşkilatın ötesinde, ulusun kaderini belirleyen bir dönemde, vatanı iç isyanlardan, ihanet şebekelerinden ve emperyalizmin uzantısı niteliğindeki bozguncu unsurlardan koruma görevi üstlenmiştir.

Millî Mücadele'nin henüz askeri zaferle taçlanmadığı, düzenli ordunun kurulmakta olduğu, Meclis’in Ankara’da zor şartlar altında görev yaptığı dönemde; iç isyanlar, asker kaçakları, saltanatçı ayaklanmalar, hilafetçi kışkırtmalar cephe gerisini tehdit etmekteydi. Bu koşullarda klasik yargı mekanizmaları işlemez hâle gelmişti. İşte bu ortamda İstiklal Mahkemeleri, doğrudan Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından yetkilendirilmiş, halk egemenliğini temsil eden hukuki bir zorunluluk olarak kurulmuştur.

Bu mahkemeler sayesinde yalnızca düzensizlik bastırılmamış; aynı zamanda halkın, millet egemenliği fikrine, yeni rejime ve onun hukuki zeminine olan güveni pekiştirilmiştir. Kararları kesindi; hızlı, etkili ve caydırıcıydı. Bu yönüyle mahkemeler, bir baskı aygıtı değil, aksine kurtuluşun ve kuruluşun hukukla tahkim edilmesiydi. Kuvvetler ayrılığından değil, doğrudan millet egemenliğinden güç alan bu mahkemeler, geçici olmalarına rağmen kalıcı bir devrim hukukunun temelini atmışlardır.

Eleştirilere rağmen unutulmamalıdır ki, İstiklal Mahkemeleri olmasaydı, Türk Devrimi birçok cephede kesintiye uğrayabilir, hatta başarısızlığa sürüklenebilirdi. Bu mahkemeler, Cumhuriyet'in önündeki engebeleri temizlemiş, hukukun devrimci karakterini ortaya koymuş ve halkın iradesine karşı çıkan her türlü bağnazlığı tarihin çöplüğüne göndermiştir.