Fevzi Çakmak

Mareşal Fevzi Çakmak, 12 Ocak 1876 tarihinde İstanbul’un Anadolu Kavağı'nda, Çakmakoğullarından Topçu Albayı Ali Sırrı Bey ile Hesna Hanım’ın oğlu olarak dünyaya gelmiştir. İlk ve orta öğrenimini tamamladıktan sonra, 29 Nisan 1893’te Harp Okuluna kaydolmuş ve 28 Ocak 1896’da Piyade Teğmen rütbesiyle mezun olmuştur. Ardından Erkan-ı Harbiye Mektebi’ne devam etmiş ve 25 Aralık 1898’de Kurmay Yüzbaşı rütbesiyle buradan da mezun olmuştur.

Fevzi Çakmak, 1910 yılında Arnavutluk’taki ayaklanmayı bastırmakla görevli Kosova Kolordusu’nun kurmay başkanlığına atanmıştır. 1911 yılında Trablusgarp Savaşı başladığında ise Rumeli’nin savunmasından sorumlu Garp (Vardar) Ordusu'nun kurmay başkanlığını üstlenmiştir. Balkan Savaşı (1912-1913) sırasında 21. Fırka Komutan Vekilliği ve Vardar Ordusu 1. Şube (Harekat Şubesi) Müdürlüğü görevlerini yürütmüştür.

Sırp Cephesi'nde Vardar Ordusu Harekât Şube Müdürü olarak başarılı askerî faaliyetler gerçekleştiren Fevzi Paşa, buna rağmen 10 Mayıs 1913 itibariyle Garp Vilayetleri’nde Türk hakimiyetinin sona ermesine tanıklık etmiştir. 1913 yılında 5. Kolordu Komutanlığı'na atanmış ve Mart 1915’te rütbesi mirlivalığa (tuğgeneral) yükseltilmiştir. I. Dünya Savaşı’nda Çanakkale, Kafkas, Suriye ve Filistin cephelerinde mücadele etmiş, 1918 yılında ferikliğe (korgeneral) terfi etmiştir.

Mondros Mütarekesi’nin imzalandığı dönemde sağlık sorunları nedeniyle İstanbul’da bulunmaktaydı. 24 Aralık 1918’den 14 Mayıs 1919’a kadar, Korgeneral rütbesiyle Osmanlı Devleti'nin Erkan-ı Harbiye Reisliği görevini üstlenmiştir. Bu dönemde 1. Ordu Müfettişliği, Askeri Şura üyeliği ve Ali Rıza Paşa ile Salih Hulusi Paşa hükümetlerinde Harbiye Nazırlığı yapmıştır. İstanbul’un İtilaf Devletleri tarafından resmen işgalinin ardından, Fevzi Paşa Anadolu’ya geçmeye karar vermiş ve Nisan 1920’de Ankara’ya ulaşmıştır. Burada, Mustafa Kemal Paşa tarafından törenle karşılanmış ve Birinci Dönem TBMM’ye Kozan milletvekili olarak katılmıştır. 26 Mayıs 1920 tarihinde, İstanbul Hükümeti tarafından ulusal hareketin önderlerinden biri olarak rütbesi kaldırılmış, nişanları geri alınmış ve idamına karar verilmiştir.

1922’de Genelkurmay Başkanı olarak Büyük Taarruz’un hazırlıklarıyla ilgilenmiş, zaferle sonuçlanan Başkomutanlık Meydan Savaşı’nın ardından, 31 Ağustos 1922’de rütbesi, Mustafa Kemal Paşa’nın tavsiyesi üzerine TBMM tarafından Müşirliğe (Mareşal) terfi ettirilmiştir. Cumhuriyetin ilanının ardından, Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk Genelkurmay Başkanı olmuştur. Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Vekilliği’nin kaldırılmasının ardından, Mareşal Fevzi Çakmak, Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Reisliği'ne atanmış ve bu görevini 30 Ekim 1924’e kadar sürdürmüştür. Mustafa Kemal Paşa'nın askerlerin siyasete karışmamaları gerektiği yönündeki talimatı üzerine, 31 Ekim 1924’te askerlik görevini tercih ederek İstanbul Milletvekilliği’nden istifa etmiştir.

İkinci Dünya Savaşı sırasında Türk ordusunun donanımı, Sovyetler Birliği’nden gelen tüfekler ve Fransız toplarıyla sınırlandırılmıştı. Bu dönemde, Türk ordusunun modernizasyonu ancak 1952 yılında Türkiye’nin NATO üyeliği ile başlayabilmiştir. Fevzi Çakmak, Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Reisliği görevini 23 yıl boyunca yürütmüş ve 12 Ocak 1944’te 68 yaşında Askerî ve Mülkî Tekaüt Yasası gereği, yaş haddinden dolayı emekliye ayrılmıştır.

1946 seçimlerinde Demokrat Parti listesinden bağımsız aday olarak TBMM’ye katılmış ve VIII. Dönem İstanbul Milletvekili olarak seçilmiştir. 5 Ağustos 1946’da milletvekili seçilerek 22 yıl sonra tekrar Meclis’e katılan Fevzi Paşa, Demokrat Parti Genel Başkanı Celal Bayar’ın dönemin Cumhurbaşkanı'nın demokratik seçimlere izin vermesi için söylediği “Devr-i Sabık yaratmayacağız” sözünden sonra partisinden istifa etmiş ve 19 Temmuz 1948’de Osman Bölükbaşı ile birlikte Millet Partisi'nin kurucu üyeleri arasında yer almıştır.

Mareşal Fevzi Çakmak, 10 Nisan 1950 tarihinde vefat etmiştir.