Enver Paşa

6 Aralık 1882’de İstanbul Divanyolu’nda dünyaya geldi. Mekteb-i Harbiye’de eğitim alırken II. Abdülhamit yönetimine karşı yürütülen fikir hareketlerinden etkilendi. Harp Akademisi sonrası kısa süreli bir sorgulama dışında cezalandırılmadı. Meşrutiyetin ilanında önemli rol oynayan Enver Bey, “Hürriyet Kahramanı” unvanıyla öne çıktı ve İttihat ve Terakki’nin askerî kanadında söz sahibi oldu.

1909’da Berlin Askeri Ataşesi olarak görevlendirildi. Almanya’daki disiplinli yapıya ve ordusuna büyük hayranlık duydu. 1911’de İtalya’nın Trablusgarp’a saldırması üzerine gerilla mücadelesi yürütmek için bölgeye gitti. Burada hem askerî başarılar kazandı hem de Senusi Tarikatı gibi yerel güçlerle yakın ilişkiler kurdu. Bu başarılar, onun ününü daha da artırdı.

1913’te Babıâli Baskını’nda aktif rol alarak hükümet değişikliğini sağladı. Ardından Edirne’nin kurtarılmasında yer aldı ve “Edirne Fatihi” olarak anıldı. Hızla terfi ederek 1914’te Harbiye Nazırı oldu. Aynı zamanda Erkan-ı Harbiye Reisliği’ni de üstlendi. Ordunun baştan aşağı yeniden yapılandırılması sürecini yönetti. Genç subayların önünü açtı; Mustafa Kemal, Kazım Karabekir, Fevzi Çakmak gibi isimlerin yükselmesinde bu reformların etkisi oldu.

Almanlarla kurduğu yakın ilişki, Osmanlı’nın 1914’te Almanya ile ittifak kurmasına zemin hazırladı. Ancak bu ittifak, onun kişisel hayranlığından çok, Osmanlı çıkarlarının gereği olarak değerlendirilmelidir. Enver Paşa’nın en büyük askerî girişimi, Sarıkamış Harekâtı oldu. Ancak sert kış koşulları, lojistik eksiklikler ve hatalı planlama nedeniyle harekât büyük bir felaketle sonuçlandı; on binlerce asker kaybedildi.

Birinci Dünya Savaşı süresince Enver Paşa, özellikle Kafkasya’ya büyük önem verdi. Kafkas İslam Ordusu’nu kurarak kardeşi Nuri Paşa’yı başına getirdi. Bolşevik Devrimi sonrası Kafkasya’nın geleceğinde söz sahibi olmak istiyor, burada bir siyasi başarı kazanarak Osmanlı’nın parçalanmasına karşı yeni bir mücadele planlıyordu.

Savaşın kaybedilmesinin ardından Enver Paşa, diğer İttihatçılarla birlikte Kasım 1918’de yurttan ayrıldı. Berlin’e geçerek orada siyasi faaliyetlerini sürdürdü. Moskova’ya ulaşmak için çeşitli girişimlerde bulundu. Nihayetinde, hayalini kurduğu Turan ideali doğrultusunda Türkistan’a geçerek Basmacı Hareketi’ne katıldı. Ancak 4 Ağustos 1922’de Tacikistan’da, Bolşeviklerle girdiği bir çatışmada hayatını kaybetti.

Hayatı boyunca Enver Paşa’nın iki ana amacı vardı: Osmanlı Devleti’ni çöküşten kurtarmak ve sömürge altında yaşayan Türk halklarını özgürlüğe kavuşturmak. Bu hedefler doğrultusunda İslamcılık ve Türkçülük çizgilerini bir arada yürüttü. Almanya ile kurduğu ittifak, Osmanlı’nın çıkarları çerçevesinde şekillendi. Enver Paşa, karizmatik ve cesur bir figürdü; fakat hayalleri çoğu zaman gerçekçiliğin önüne geçti. Bu açıdan çağdaşı Mustafa Kemal Paşa’dan ayrılır. Enver Paşa daha romantik ve hayalperest, Mustafa Kemal ise rasyonel ve stratejik bir lider olarak tarihteki yerlerini aldı.