CUMHURİYET KAOTİK BİR SÜREÇTE KURULMUŞTU

Mitolojiden tarihsel devirlere ve günümüze kadar geçen süreçte Batı ve Doğu dünyasında kaos kavramı, olumlu ya da olumsuz anlamlarda sıklıkla kullanılmaktadır. Kaos kavramı, mitolojide olumlu anlam taşımaktadır. Yine olumlu anlamda Modern Avrupa’nın kaotik bir süreçten doğduğu söylenebilir. Dolayısıyla kaos, Modern Avrupa’nın doğuşunda olumlu bir anlam ifade etmektedir. Tarihsel süreçte Batı ve Doğu dünyasında ülkeleri yönetenlerin ya da diğer ülkelere müdahale etmek isteyenlerin “kontrollü kaos” politikasını uyguladıkları, toplumları dizayn etmek için bu yönteme başvurdukları görülmektedir. Cumhuriyetin ilanı öncesinde de Atatürk’ün benzer bir yöntemi başarıyla uyguladığı görülmektedir.

Dışişleri Bakanı İsmet Paşa, 9 Ekim 1923 günü Meclis’e bir maddelik bir yasa tasarısı önerdi. Meclis’in pek büyük çoğunluğunca kabul edilen yasa “Türkiye Devletinin yönetim merkezi Ankara’dır” diyordu. Çok geçmeden Meclis’te Ali Fethi Bey’e ve hükümetine karşı sataşma ve eleştiriler başladı. Kimi milletvekillerinin bakan olma isteği artmıştı. İş başındaki bakanları beğenmiyorlardı. Bu arada Meclis’te, Halk Fırkası yönetimiyle uzlaşıp birleşmeye gerek görmeden, bağımsız ve gizli olarak çalışan bir grup ortaya çıktı. Bu grup, iyi niyetli ve adil görünerek bütün parti üyelerine kendi görüşlerini benimsetmekte başarılı olmaya başladı. Örneğin bir parti toplantısında Meclis İkinci Başkanlığına İstanbul’da bulunan Rauf Bey’in Meclisçe seçilmesini sağladı.

Oysa Atatürk, Rauf Bey’in Meclis İkinci Başkanlığına seçilmesini uygun bulmuyordu. Çünkü Rauf Bey daha yakın zamana kadar Bakanlar Kurulu Başkanı idi. Lozan antlaşması sonrasında İsmet Paşa ile anlaşmazlıkları neticesinde Başbakanlıktan çekilmek zorunda kalmıştı. Onu İkinci Başkanlığa getirmek, bütün Meclis’in Lozan Barış Antlaşması’nı imzalayan ve Bakanlar Kurulu’nda Dışişleri Bakanı bulunan İsmet Paşa’ya karşı olduğu anlamına gelecekti.

Fethi Bey ve arkadaşlarının hükümet görevlerini yapamayacak bir duruma getirilmeleri nedeniyle Fethi Bey bundan birçok kez yakınarak görevinden çekilmek istedi. Bakanlar da onunla aynı fikirdeydiler.

Sorun, hükümetin Meclis tarafından seçilmesinden kaynaklanıyordu. Bakanlar Kurulunun her gün temelsiz bir takım nedenlerle düzenli çalışmaktan alıkonulduğunu gören Mustafa Kemal Paşa, uygulamak için uygun zamanını beklediği rejim değişikliği için harekete geçti. Rauf Bey’in Meclis İkinci Başkanlığına seçildiği 25 Ekim 1923 günü Bakanlar Kurulu, Çankaya’da toplandı. Fethi Bey’in de, bakanların da görevden çekilmeleri ve şimdilik görev almamaları gerektiğini söyledi (O dönemde hükümet üyesi olan Genel Kurmay Başkanı Fevzi Paşa bu kararın dışında tutuldu). Böylece, iktidar olma konusunda hırslı olan bu muhalif grubu, hükümet kurmakta tamamen serbest bıraktılar. Bunların istedikleri gibi bir bakanlar kurulu kurarak ülkenin geleceğine el koymalarına şans tanıdılar. Bu, bir riskti. Ancak Mustafa Kemal Paşa bu grubun hükümet kurmaya da, ülkeyi yönetmeye de gücünün yetmeyeceği fikrindeydi.

Mustafa Kemal Paşa, Meclisi aldatmağa çalışan iktidar hırsı içindeki grup hükümet kurmayı başarsa bile, bir süre onun yönetimini izlemeyi ve hatta yardımcı olmayı düşünmekteydi. Hükümet ülkenin içinde bulunduğu yeni süreci anlamakta ve uygulamakta sıkıntı çıkarırsa, bu konuda Meclis’i aydınlatacaktı. Eğer muhalif grup hükümet kuramazsa, ortaya bir düzensizlik hali ortaya çıkacaktı. Meclis, bunun farkına vardıktan sonra Mustafa Kemal Paşa duruma el koyacak ve sorunu tasarladığı şekilde çözecekti.

Bakanlar Kurulu’nun çekilmesinden hemen sonra milletvekilleri gruplar halinde toplanarak yeni Bakanlar Kurulu listeleri oluşturma çabası içerisine girdiler. Bu çaba 28 Ekim günü geç saatlere kadar devam etti. Bakan olmaya o kadar çok istekli milletvekili vardı ki, hiçbir grup, bütün Meclis tarafından kabul edilebilecek ve kamuoyunca iyi karşılanacak bir aday listesi saptayamıyordu.

Bazı gazetelerin Rauf Bey’in “Ulusal egemenliğimizi her şeye ve her şeye (!) karşı koruyalım” öğüdünü yayınlaması, Ankara’yı etkileyemiyordu. Ayrıca yeni ordu müfettişi Ali Fuat Paşa’nın İstanbul’da Rauf Bey, Refet Paşa, Adnan Bey ve daha birçok kişi tarafından karşılandığını yazmaları, Rauf Bey’le Kazım Karabekir Paşa’nın resimlerini basmaları da dikkatleri yeterince çekmedi. Halk Fırkası Yönetim Kurulu da kabul edilebilecek bir aday listesi ortaya koyamamaktaydı. 28 Ekim gecesi Mustafa Kemal Paşa, Çankaya’ya gitmek üzere Meclis’ten ayrılırken, o gün Ankara’ya gelen Kemalettin Sami ve Halit Paşa’lara rastladı ve onları akşam yemeğine çağırdı. İsmet Paşa ile Milli Savunma Bakanı Kazım Paşa’ya ve Fethi Bey’e de Çankaya’ya gelmelerini söyledi. Çankaya’da Mustafa Kemal Paşa’yı görmek için bekleyen Rize Milletvekili Fuat ve Afyon Milletvekili Ruşen Eşref Beyler de yemeğe katıldılar.

Mustafa Kemal Paşa, yemekte “Yarın Cumhuriyet ilan edeceğiz!” dedi. Orada bulunanların da onayının ardından nasıl bir strateji izleneceği belirlendi ve Mustafa Kemal Paşa herkese görev dağılımı yaptı. Görev dağılımının ardından herkes –İsmet Paşa hariç- Çankaya köşkünden ayrıldı. Mustafa Kemal Paşa, İsmet Paşa ile bir yasa tasarısı hazırladı ve 1921 Anayasası’nın devlet biçimine ilişkin birinci maddesinin sonuna “Türkiye Devleti’nin hükümet biçimi cumhuriyettir” cümlesini ekledi…

Ertesi gün, yani 29 Ekim 1923’te Halk Fırkası Meclis Grubu, hükümet bunalımını görüşmek üzere toplandı, tartışmalar sonuçsuz kalınca -Kemalettin Sami Paşa’nın önerisi üzerine- Mustafa Kemal Paşa’yı Genel Başkan olarak sorunu çözmek için görevlendirdi. Çankaya köşkünden toplantıya gelerek kürsüye çıkan Mustafa Kemal Paşa, “Efendiler, Bakanlar Kurulu seçiminde görüş ayrılığına düşüldüğü anlaşılmıştır. Bana bir saat izin verin. Bulacağım çözüm yolunu bilginize sunarım” önerisinde bulundu.

Bu bir saat içinde gerekli kişileri Meclis’teki odasına çağırarak görüşen M. Kemal, 28/29 Ekim gecesi hazırladığı yasa önerisi taslağını gösterdi ve desteklerini sağladı. Öğleden sonraki Parti toplantısında da çözüm önerisini açıkladı.

Atatürk’ün Nutuk’ta Cumhuriyet’in ilanına ilişkin ayrıntılarıyla anlattığı kısmı, kaos yönetimi açısından yeniden gözden geçirmek konuya yeni bir bakış açısı kazandıracak niteliktedir. Atatürk, kaosu fırsata çevirmeyi bilmiştir. Günümüz Türkiye’sinde ise son on yıllarda yaşanan kaotik süreç, tersinden bir dönüşümü beraberinde getirdi. Cumhurbaşkanlığı sistemi de bu bağlamda bir tür kontrollü kaos süreci olarak değerlendirilebilir. Bu noktada yaşanan Türk Devrimi’nin laik demokratik cumhuriyet noktasında kazanımlarının kaybı niteliği taşır. Dolayısıyla Cumhuriyetin yüzüncü yılında Türkiye, Cumhuriyetin kurucu değerlerine yeniden dönmek zorundadır. Atatürk’ün Halk Fırkası’nın kurarken ortaya koyduğu ulusal egemenlik/demokrasi, çağdaşlık ve hukuk devleti ilkelerine rehberlik etme ihtiyacı halen günceldir ve Cumhuriyetin ikinci yüzyılında Türkiye’nin bu hedefe götürmek öncelikle Kemalistlerin görevidir.

Similar Posts:

• ATATÜRK’ÜN VERDİĞİ CUMHURİYET DERSLERİ
• Öğretmenler! Yeni Nesil Sizin Eseriniz Olacaktır
• Milli Mücadele Karargâhı Başkent Oluyor
• KEMALİST ve KEMALİZM -1-
• THE SEATTLE STAR ARŞİVLERİNDE ATATÜRK: 1922-1923