Cemal Paşa

Cemal Paşa, Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemine damgasını vuran ve "Üç Paşalar" olarak anılan İttihat ve Terakki liderlerinden biridir. Askerî kariyerine 1890’larda girdi, Harp Akademisi’nden kurmay subay olarak mezun olduktan sonra çeşitli görevlerde bulundu. II. Meşrutiyet’in ilanı (1908) sonrasında İttihat ve Terakki Cemiyeti içinde hızla yükseldi; özellikle İstanbul’daki siyasi operasyonlar ve sansür faaliyetlerinde etkin rol oynadı.

1913 Babıâli Baskını sonrası İttihat ve Terakki’nin iktidarı tamamen ele geçirmesiyle birlikte, Cemal Paşa Bahriye Nazırı (Denizcilik Bakanı) olarak hükümete katıldı. Aynı zamanda İstanbul’daki asayişi sağlamak üzere geniş yetkilerle donatıldı. I. Dünya Savaşı’nın patlak vermesiyle Osmanlı Devleti Almanya'nın yanında savaşa girerken, Cemal Paşa da Suriye ve Filistin cephelerine Ordu Komutanı olarak atandı. Savaş boyunca hem askeri hem de idari bir otorite olarak görev yaptı; ancak özellikle Arap topraklarında uyguladığı baskıcı politikalar nedeniyle bölgede derin bir antipatiyle anıldı.

Cemal Paşa, yalnızca askerî değil, aynı zamanda bürokratik reformlar ve altyapı yatırımlarıyla da ilgilendi. Şam’daki eğitim kurumlarının geliştirilmesi, demiryolu yatırımları ve kamu düzeninin sağlanması yönünde çeşitli girişimlerde bulundu. Ne var ki, savaşın Osmanlı aleyhine seyretmesi ve özellikle Filistin cephesindeki başarısızlıklar, onun kariyerini sarsmıştır.

Mondros Mütarekesi’nin ardından ülkeyi terk eden Cemal Paşa, önce Almanya’ya, ardından Sovyetler Birliği üzerinden Afganistan’a gitmek üzere Kafkasya’ya geçti. 21 Temmuz 1922 tarihinde Tiflis’te, Taşnak örgütüne bağlı Ermeni militanlar tarafından suikast sonucu öldürüldü.

Cemal Paşa, Osmanlı’nın çöküş sürecinde sert yönetim tarzı, modernleşme arayışları ve otoriter pratiğiyle, hem destek hem de eleştiri alan; ancak tarihsel etkisi tartışmasız olan figürlerden biri olarak değerlendirilir. Onun icraatları, Cumhuriyet öncesi geçiş döneminin karmaşık siyasal dinamiklerini anlamada önemli bir pencere sunar.