Ali Fuat Cebesoy

Ali Fuat Cebesoy, Eylül 1882 tarihinde İstanbul’da dünyaya gelmiştir. Babası, Osmanlı ordusunda korgeneral rütbesine kadar yükselen Sökeli İsmail Fazıl Paşa; annesi ise 1877–1878 Osmanlı-Rus Harbi sırasında Tuna Orduları Başkumandanı olan Müşir Mehmet Ali Paşa’nın kızı Zekiye Hanım’dır. İlk öğrenimini Erzincan Askerî Rüştiyesi’nde tamamlayan Cebesoy, ardından Saint Joseph Lisesi’ne devam etmiş, 1899 yılında bu okuldan mezun olmuştur. Askerî eğitimine Harbiye Mektebi’nde devam eden Cebesoy, 1902’de bu okuldan mezun olduktan sonra Harp Akademisi’ne kabul edilmiştir. Akademideki öğrencilik yıllarında Mustafa Kemal ile sıra arkadaşlığı yapmış, burada Ali İhsan Sabis ve Asım Gündüz gibi geleceğin önemli komutanlarıyla da birlikte eğitim almıştır. Harp Akademisi’nden 1904 yılında sekizinci olarak mezun olmuştur.

Cebesoy’un askerî kariyeri, I. Dünya Savaşı sırasında önemli cephelerde sürmüştür. 25. Tümen komutanı olarak Kanal Seferi’ne katılmış, ardından 14. Tümen komutanı olarak 1916 yılında doğu cephesindeki muharebelere iştirak etmiştir. 1917 yılında yeniden Sina-Filistin Cephesi’ne gönderilmiş; burada 20. Kolordu Komutanı olarak Bi’rüssebi-Gazze muharebeleri ile Kudüs’ün savunmasında önemli başarılar elde etmiştir. Bu süreçte generalliğe terfi ettirilmiştir. Mütareke döneminde, ordu kalıntılarını koruma ve silahları Anadolu’ya aktarma yönündeki çabaları, ilerleyen süreçte güneydeki Millî Mücadele örgütlenmesinin temelini oluşturmuştur. Mustafa Kemal Paşa’nın yerine bir süre Yedinci Ordu Komutanlığına vekâlet eden Cebesoy, ardından İstanbul’a dönerek çeşitli askerî ve sivil çevrelerle vatanın kurtuluşuna yönelik temaslarda bulunmuştur.

Mustafa Kemal Paşa’nın Anadolu’ya geçişinin ardından, onun davetiyle Ankara’ya dönen Ali Fuat Paşa, 20. Kolordu’nun tüm imkânlarını Millî Mücadele’nin hizmetine sunmuştur. Özellikle Amasya Tamimi’nin ilanı, Sivas Kongresi’nin hazırlıkları ve Heyet-i Temsiliye’nin faaliyetleri bağlamında, batı cephesinde verilen en güçlü destek Cebesoy tarafından sağlanmıştır. 20. Kolordu’nun bu dönemdeki faaliyetleri, ileride Batı Cephesi’nin oluşumunda kurucu bir rol oynamıştır.

1922 yılının Mayıs ayında yeniden Ankara’ya dönen Cebesoy, önce Müdafaa-i Hukuk Grubu Başkanlığı’na, ardından Türkiye Büyük Millet Meclisi İkinci Başkanlığı’na seçilmiştir (13 Aralık 1922). Bu görev süresince, Lozan Konferansı çerçevesinde yürütülen ve oldukça çetin geçen görüşmelerin Meclis oturumlarını başarıyla yönetmiştir. 24 Ekim 1923’te bu görevden ayrılarak ordu müfettişliğine atanmış, ancak bir yıl sonra bu görevden de istifa ederek yalnızca milletvekilliğini sürdürmüştür.

17 Kasım 1924 tarihinde kurulan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nda genel sekreterlik görevini üstlenen Ali Fuat Paşa, partinin amacı olarak Mustafa Kemal’e değil, hükümete muhalefeti ve Meclis’te bir denetim mekanizmasının kurulmasını hedeflediklerini belirtmiştir. Ancak parti kısa süre içerisinde kapatılmış; üyelerinin büyük bir kısmı 1926 İzmir Suikastı davasında yargılanmıştır. Cebesoy ve diğer Millî Mücadele liderleri bu yargılamalar neticesinde beraat etmişlerdir.

Ali Fuat Cebesoy, 27 Mayıs 1960 Darbesi’nden sonra aktif siyasetten çekilmiş, kalan yıllarını daha çok hatıralarını kaleme almakla geçirmiştir. 10 Ocak 1968 tarihinde vefat etmiş; vasiyeti gereği, Sakarya’nın Geyve ilçesine bağlı ve kendi adıyla anılan Ali Fuat Paşa kasabasına defnedilmiştir.