Adnan Menderes

Aydın’da toprak ağası bir ailenin çocuğu olarak doğan Adnan Menderes ilköğretimini Aydında, ortaöğretimini İzmir Robert Kolejinde tamamlamış, Yükseköğretimini Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde tamamlamıştır. Siyaset sahnesine Atatürk’ün bir Aydın ziyaretinde CHP il başkanlığında kendisiyle yaptığı uzun sohbet sonucu dahil olan Adnan Menderes bir sonraki seçimlerde CHP milletvekili olmuştur.

2. Dünya Savaşı sonrası parti içi muhalefette etkin rol alarak 4’lü takririn içinde bulunmuş, Demokrat Parti’nin kurucularından biri olmuştur. Adnan Menderes, Türkiye'nin çok partili siyasi hayata geçiş sürecinde önemli bir figür olarak öne çıksa da, özellikle 1954 sonrası dönem, onun giderek artan otoriter eğilimleriyle damgalanmıştır. Demokrat Parti iktidarının ilk yıllarındaki özgürlükçü söylemler zamanla yerini, muhalefeti baskı altına alan, basın ve üniversiteler üzerinde sistematik denetim kurmaya çalışan bir yönetime bırakmıştır.

Menderes’in en tartışmalı uygulamalarından biri, 1959’da kurulan Tahkikat Komisyonudur. Bu komisyon, muhalefet milletvekillerinin meclis içi faaliyetlerini yargı yetkisiyle denetleyen ve anayasal denetimi tamamen dışlayan bir yapıya sahipti. Yargı bağımsızlığını hiçe sayan bu girişim, kuvvetler ayrılığı ilkesine açık bir saldırıydı.

Laik Cumhuriyetin kazanımları da bu dönemde ciddi biçimde aşındırılmıştır. Dinî söylemin siyasi araç haline getirilmesi ve devlet kurumlarının bu doğrultuda yönlendirilmesi, Menderes’in Cumhuriyetin kurucu felsefesiyle olan gerilimini derinleştirmiştir. Muhalefetin ve toplumsal muhalefetin sert yöntemlerle bastırıldığı bu dönem, Türkiye tarihinde demokratik kurumların en fazla zorlandığı süreçlerden biri olarak hafızalarda kalmıştır.